Phan Chu Trinh và 10 bi ai của dân tộc

Bùi Quang Minh


Phan Châu Trinh (1872-1926) là bậc hào kiệt đi đầu trong vận động chấn hưng dân tộc Việt Nam đầu thế kỷ XX, là nhà cách mạng xã hội, có tư tưởng dân chủ đầu tiên, là nhà văn hóa, một nhân cách lớn. Phan Châu Trinh là một tấm gương sáng trong phong trào Duy Tân đầu thế kỷ 20. Ông là một nhà nho yêu nước có nhiều suy nghĩ tiến bộ. Có thể xem ông là người có tư tưởng dân chủ sớm nhất trong số các nhà nho yêu nước tiến bộ đầu thế kỷ.


Đặc biệt hơn nữa, ông chọn con đường dấn thân tranh đấu nhưng ôn hòa, bất bạo động. Ông coi dân chủ cấp bách hơn độc lập và coi việc dùng luật pháp, cai trị quy củ có thể quét sạch hủ bại phong kiến.

Với tinh thần yêu nước nồng nàn, suốt đời gắn bó với vận mệnh đất nước, với cuộc sống sôi nổi, gian khó và thanh bạch, ông xứng đáng để hậu thế ngưỡng mộ, noi theo ngày hôm nay...

Phan Châu Trinh là người Việt Nam đầu tiên đã nhìn thấy trước cảnh “dịch chủ tái nô” (Đổi chủ nhưng Dân vẫn là Nô lệ)… Để tránh điều này, ông đã chỉ ra con đường giành độc lập – tự do cho dân tộc là phải bắt đầu từ “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”.

Lời tiên tri của ông xuất phát từ 10 nhận xét vô cùng tinh tế và chính xác về đặc điểm con người Việt Nam mà đối chiếu thực tế ngày nay vẫn còn nguyên, thâm căn cố đế. Tiếc thay các thế hệ nối tiếp nhau đến nay vẫn chưa thực hiện đúng theo lời lời giáo huấn của ông. Dẫu sao, chậm còn hơn không bao giờ, mỗi người Việt Nam chúng ta dù sống ở đâu và làm việc gì, còn trẻ hay đã già hãy chiêm nghiệm những lời dạy trên đây của bậc Tiền bối đáng kính của dân tộc.

Mười điều bi ai của dân tộc Việt Nam

1. Trong khi người nước ngoài có chí cao, dám chết vì việc nghĩa, vì lợi dân ích nước; thì người nước mình tham sống sợ chết, chịu kiếp sống nhục nhã đoạ đày.

2. Trong khi người ta dẫu sang hay hèn, nam hay nữ ai cũng lo học lấy một nghề; thì người mình chỉ biết ngồi không ăn bám.

3. Trong khi họ có óc phiêu lưu mạo hiểm, dám đi khắp thế giới mở mang trí óc; thì ta suốt đời chỉ loanh quanh xó bếp, hú hí với vợ con.

4. Trong khi họ có tinh thần đùm bọc, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau; thì ta lại chỉ quen thói giành giật, lừa đảo nhau vì chữ lợi.

5. Trong khi họ biết bỏ vốn lớn, giữ vững chữ tín trong kinh doanh làm cho tiền bạc lưu thông, đất nước ngày càng giàu có; thì ta quen thói bất nhân bất tín, cho vay cắt cổ, ăn quỵt vỗ nợ, để tiền bạc đất đai trở thành vô dụng.

6. Trong khi họ biết tiết kiệm tang lễ, cư xử hợp nghĩa với người chết; thì ta lo làm ma chay cho lớn, đến nỗi nhiều gia đình bán hết ruộng hết trâu.

7. Trong khi họ ra sức cải tiến phát minh, máy móc ngày càng tinh xảo; thì ta đầu óc thủ cựu, ếch ngồi đáy giếng, không có gan đua chen thực nghiệp.

8. Trong khi họ giỏi tổ chức công việc, sắp xếp giờ nghỉ giờ làm hợp lý, thì ta chỉ biết chơi bời, rượu chè cờ bạc, bỏ bê công việc.

9. Trong khi họ biết gắng gỏi tự lực tự cường, tin ở bản thân; thì ta chỉ mê tín nơi mồ mả, tướng số, việc gì cũng cầu trời khấn Phật.

10. Trong khi họ làm việc quan cốt ích nước lợi dân, đúng là “đầy tớ” của dân, được dân tín nhiệm; thì ta lo xoay xở chức quan để no ấm gia đình, vênh vang hoang phí, vơ vét áp bức dân chúng, v.v…

 

CHUYỆN QUÊ MÙA LŨ

Đã bao giờ em kể chuyện chị nghe

Về dòng sông quê vào mùa lũ

Nước cuồn cuộn vào ba bờ mây rũ

Làng quê xiêu theo bóng đổ, bóng nghiêng.

Cơn bão đi qua để lại nỗi niềm

Xơ xác rụng lá thở dài ven ngõ

Bật gốc thói quen bao đời cây đổ

Nỗi lòng người đau đáu nỗi lo toan.

Núi nghiêng mình đổ vào chuỗi nước dâng

Mưa ào ạt xô vào lòng chiêm trũng

Bước chân già bỗng trở nên chập chững

Một đời qua thành đứa trẻ vụng về.

Lũ vẫn dạt dào xô đẩy chân đê

Quê lo lắng những tháng ngày chống chọi

Nơi xa ấy có bao giờ chị hỏi

Trong lũ tràn có bóng chị như xưa?

QN 22-9-2013

MÙA THU ĐI XA

Có lẽ nào em đã ở rất xa

Khi mùa thu còn ửng vàng trên lá

Những ngày xưa vẫn về thong thả

Rót ngọt ngào lên hơi gió se.

 

Mùa đi qua không che nổi lối về

Ghế đá hôm nào vẫn còn ấm chỗ

Lá cỏ nghiêng lật bàn chân nhỏ

Nửa non xanh, nửa héo rợt màu.

 

Không gian chiều chẳng còn ai bên nhau

Mùa thu tím sương mờ phảng phất

Gió lăn tăn cho sóng hồ ẩn dật

Giấu những ngày qua trong liếp cỏ mềm.

 

Em xa rồi ráng đỏ chợt dềnh lên

Đêm chợt nhanh giọt lên khung vải nhớ

Hơi lạnh ùa như che hơi thở

Những chiều buông ta gửi cho nhau.

 

Em xa rồi, để nỗi nhớ lại sau

Ngày đi qua nỗi buồn đêm khép lại

Mùa thu buồn ngủ vùi vào hoa trái

Để hương nặng vào lòng nhớ nhung.

 

Không còn mùa thu cho những đôi tình nhân

Chỉ còn lại mùa thẳm xa thẳm nhớ

Nơi em ở có cõi lòng rộng mở

Cho ngày xưa nương náu chuỗi đi xa.

 

20-9-2013

MỘT CHIẾC RĂNG

Sáu tháng tuổi
Mẹ bế con đi xa
Quê tặng con một chiếc răng mới mọc
Lớn lên
Vào đời bao nhiêu khó nhọc
Con nếm hết
Đắng
Cay
Mặn
Ngọt
Xế trở về ẩn dật
Cũng chỉ còn một chiếc răng duy nhất
Trả lại ngày xưa.

20-9-2013

CỨ HOÀI MỘT NỬA

 

Sao em rắc nửa hương lên cỏ
Để lại hồn anh anh nửa chơi vơi
Sao em thả nửa thu theo gió
Để lại anh thức nửa khoảng trời.

 

Sao em cứ nửa lòng để ngỏ
Để hoài mong một nửa mỏi mòn
Nửa ngày đếm làm nửa đêm tan vỡ
Nửa mùa thu còn lại có sắt son.

 

5-9-2013

VU VƠ THƯƠNG ĐIỆU DÂN CA

Nghe em hát điệu dân ca

Dịu dàng sợi nắng xõa mà thương nhau

Đêm dài, ngày ngắn sao đâu

Dẫu thời gian phủ sậm màu đắn đo.

Thời con gái ngắn, âu lo

Lòng người dài rộng, biết dò nông sâu?

Xưa nay bao cuộc bể dâu

Em lo lỡ lại rơi vào tay ai!

Đường xa vạn dặm ngắn... dài?

Vu vơ câu hát có nài trăm năm?

Thương anh vụng nhớ âm thầm

Hương bay, hoa kết trái phần bẵm chăm.

Chân trời, góc bể ai thăm

Mình em gối chiếc khóc thầm lỡ duyên.

 

5-9-2013

GIỮ TRÁI TIM CHO EM

 

Em ngược nắng chiều để nói yêu anh

Bằng ánh mắt trong viền buông thẫm tím

Em ngược gió níu cái nhìn bịn rịn

Để sau lưng hương xõa tiếc bay đi.

 

Em ngược cuộc đời để đến với anh

Không đắn đo như người con gái khác

Em thô ráp giấu mình trong mộc mạc

Gánh đường đời ai đâu dễ nhận ra.

 

Em ngược mọi người để được bên anh

Và cạnh tranh bằng trái tim sắt đá

Giữ mình anh, thế thôi là tất cả

Giữa mọi chiều bão tố yêu đương.

 

Anh có nhận ra chông gai dọc đường

Và trắc trở chỉ một mình em biết

Đến lúc sự sống chẳng còn bất diệt

Giữa tro tàn, cháy mãi trái tim em

 

4-9-2013